پژوهشکده ی فرهنگ و معارف قرآن با همکاری موسسه علمی-فرهنگی رویش  دهمین سری از مصاحبه های طرح نظام سازی قرآنی را با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر نصر الله آقاجانی برگزار کرد. 

در ابتدا دکتر شیعی پس از تبیین طرح نظام سازی قرآنی سوال اول را اینگونه مطرح کردند تعریف مختار شما برای نظام سازی چیست؟ و بر اساس این تعریف آیا امکان نظام یابی یا نظام سازی قرآنی وجود دارد یا نه؟
حجت الاسلام آقاجانی در پاسخ به این سوال ت: در باب اینکه آیا ما نظام معرفتی در حوزه ی اجتماعی داریم یا ن باید بهاسخ این سوال را با توجه به آموز های قرآن بیان کرد.در خصوص تاریخ و پیشینه ی بحث نظام سازی باید عرض شود که این بحث در جهان اسلام از فارابی شروع شده است.البته ابن خلدون هم در این حوزه ورود کرده اند ولی سبک فارابی یک سبک ویژه و متفاوت است.پیشینه ی اصلی نظام سازی به فارابی بر میگردد.باید بررسی کرد که روش فارابی برای استنباط نظام اجتماعی قرآن چگونه بوده است.ادعای ما اینست که ما در مورد قرآن برای استنباط نظام اجتماعی تلاش میکنیم.
وی در ادامه گفت: خواجه نصیر الدین طوسی همدر خصوص نظام اجتماعی بحث کرده اند که با عنوان هیئت ترکیبیه از نظام اجتماعی یاد کرده اند. که این هیئت ترکیبیه با افراد ایجاد نمیشود حتی با گروه هم ایجاد نمی شود بلکه نیازمند یک جامعه به تمام معنا می باشد. موضوع علم نظام سازی هیئت ترکیبیه است. لذا باید جهت گیری و مبانی این هیئت ترکیبیه مشخص شود. در اندیشه فارابی علم مدنی، به عنوان یک داش نظام مند اجتماعی مطرح شده است.
دکتر آقاجانی در تبیین دیدگاه فارابی گفت: فارابی معتقد است که زندگی اجتماعی بر اساس غایت ایجاد میشود. لذا این برای نظام سازی یک مبنا می باشد.وی بعد از غایت بحث حکومت و اداره ی جامعه را مطرح میکند که همان مفهوم امامت می باشد. این سلسله ادامه یافته و یک نظام معرفتی شکل میگیرد. به همین سبب در پاسخ با سوال شما که آیا از قرآن امکان نظام یابی یا نظام سازی وجود دارد؟ اولا باید گفت بله قطعا وجود دارد، ثانیا باید گفت که ما در مورد نظام های قرآنی قائل به نظام یابی یا استنباط نظام هستیم.
دکتر شیعی در ادامه ی سوالات این پرسش را مطرح کرد که روش شناسی نظام یابی اجتماعی از قرآن چگونه است؟
حجت الاسلام آقاجانی در پاسخ به این سوال گفت: در روش شناسی رجوع به قرآن دو نکته وجود دارد، یکی روش متداول و رسمی که در تفاسیر هم استفاده میشود ولی روش دیگری تعبیر به فرآیند می شود. از چند منظر میتوان به موضوعات اجتماعی قرآن نگریست. یکی بر حسب نزول قرآن، که ناظر به مقتضیات است.دیگری نزول آیات قرآن بر اساس اهمیت است.دیگری بر اساس مقتضیات زمانی و مکانی جامعه ی فعلی است مثلا بر اساس نیازهای امروزی در مقابل تهاجم فرهنگی.
نگاه دیگری که وجود دارد اینست که بر حسب خود قرآن پیش برویم.قرآن کتاب هدایت است و برای این هدایت مبانی و اصول دارد.مثلا قرآن در باب تغییرات اجتماعی چطور صحبت کرده است؟ در مورد خانواده چطور؟ در این نوع نگاه زمان دخیل نیست کل قرآن یکپارچه مد نظر است.این مدل را میتوان یک مدل مطلوب حساب کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم در ادامه افزود: در خصوص روش شناسی هنگام رجوع به قرآن باید مفاهیم کلیدی را استخراج کرد.مثلا در اندیشه ی مارکس مثل مفهوم طبقه، تضاد، روبنا زیر بنا و .. از جمله ی مفاهیم کلیدی و بنیادین هستند. در واقع در خصوص کشف نظام اجتماعی قرآن، سنج شناسی مفاهیم اجتماعی در قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار است. مثلا مفهوم بنیادین مستضعف، مستکبر و... البته باید گفت مفاهیم کلیدی با کلید واژه متفاوت است. بررسی مفهوم توحید داخل در همین بحث است و از جمله ی مبانی نیز می باشد.مفهوم توحید هم داخل در مبانی است و هم داخل در مسائل اجتماعی..
دکتر شیعی در ادامه پرسید موانع اجرای نظام اجتماعی قرآنی در جامعه چیست؟
حجت الاسلام آقاجانی در پاسخ گفت: در ابتدا باید اشتراک غایت حاصل شود. تا زمانیکه اشتراک در غایت ایجاد نشود محال است جامعه ی اسلامی محقق شود. در خصوص بررسی موانع باید این را عرض کرد که حرف زدن از موانع و روشهای اجرای نظام اجتماعی قرآنی خالی از اشکال نیست.ما زمانی میتوانیم از موانع اجرا صحبت بکنیم و یا از شرایط اجرای نظام معرفتی اجتماعی صحبت بکنیم که آننظام به صورت کامل و جامع تدوین شده و در دست باشد در حالیکه چنین چیزی وجود ندارد. لذا اولویت در بحث نظام سازی ابتدا تدوین نظام معرفتی اجتماعی بر اساس قرآن است و بعد از تدوین نوبت بررسی چگونگی اجرا خواهد رسید.

* این مصاحبه با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر یوسفی مقدم دبیر علمی طرح، و دکتر شیعی دبیر اجرایی طرح در محل پژوهشکده ی فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد.

* لازم به توضیح است متن کامل این گفتگو پس از پیاده سازی و ویراستاری در پایگاه اطلاع رسانی طرح نظام سازی قرآنی منتشر خواهد شد.