سومین نشست از مجموعه نشستهای تخصصی نظام سازی قرآنی با موضوع شاکله­ی نظام اجتماعی قرآن با همکاری پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و موسسه علمی فرهنگی رویش اندیشه و معرفت در محل پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد. در این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن خیری به عنوان ارائه دهنده نشست، حجت الاسلام و المسلمین دکتر کریم خانمحمدی و حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین اژدری زاده به عنوان ناقدین نشست و حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد صادق یوسفی مقدم به عنوان دبیر علمی نشست حضور داشتند.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن خیری، معاون پژوهشی پژوهشگاه جامعه المصطفی(ص) روز ۱۷ شهریورماه در نشست تخصصی شاکله نظام اجتماعی اسلام از سلسله نشست‌های طرح نظام‌سازی قرآنی که در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد، گفت: در نظام‌سازی اسلام، هم بعد نظام اجتماعی به معنای وجود ضوابط و قوانین بیرونی اعمال‌شده بر فرد وجود دارد که با عنوان سنت و ناموس الهی مطرح می‌شود و هم بعد جهان‌زیست اجتماعی انسان مورد تائید هست که به معنای اختیار و گزینش‌های عقلانی است.

مدیر سابق مرکز مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: افراد در نظام اجتماعی از مراجع و منابع ساخت اجتماعی بهره‌مند هستند که باعث تداوم و بقاء نظام اجتماعی می‌شود؛ بر این اساس، هنجارها و ضوابط ثابتی وجود دارد و برخی ضوابط متغیر که مربوط به احساسات و عواطف انسان می‌شود و مجموعه این عوامل سبب ایجاد نظم اجتماعی هستند.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه نظام اجتماعی، ریشه‌دار، پویا و با ثبات است، تصریح کرد: وجدان جمعی مورد نیاز و متوقع از سوی شارع در جامعه سنتی و مدرن وجود دارد که سریش اجتماعی جامعه است، ولی در جوامع مدرن در حداقل و در جوامع سنتی حداکثری است؛ به عنوان مثال قوم لوط به حداقل وجدان جمعی پایبند نبودند و از هم پاشیدن.

خیری با طرح این سؤال که در دوره امروزی چرا غرب که گریبان‌گیر مشکلات اخلاقی است فروپاشیده نمی‌شود؟ عنوان کرد: بنده در تحقیقاتی که داشته‌ام باید بگویم ما حق‌الله و حق‌الناس داریم؛ حق‌الله یعنی حق اجتماعی اجتماع و نه فرد؛ معیاری که شارع مقدس برای حداقل نظم اجتماعی در نظر گرفته حقوق ده‌گانه‌ای است که در فقه شیعه ده و در اهل سنت هفت مورد است و حفظ این حقوق باعث حفظ نظم اجتماعی است که از منظر اهل سنت، دین و مال و ناموس و جان و عقل، حق الاجتماع است و کسی حق مصالحه در آن را ندارد.

خیری بیان کرد: آمار ثابت می‌کند که حتی در جوامع غربی هم این مسائل حرمت دارد و میانگین مردم آنجا این موضوعات را رعایت می‌کنند و به همین دلیل منجر به فروپاشی نیست.

وی به بحث حجاب پرداخت و تصریح کرد: وقتی حجاب، حق‌الله است، حق اجتماعی محسوب می‌شود و شوهر حق ندارد که بگوید من دوست دارم همسرم بی‌حجاب باشد. اگر این طور وارد بحث شدیم، ادبیات ما در حق‌الله و حق‌الناس شکل می‌گیرد و عقبه تئوریک برای مباحث خواهیم یافت؛ بنابراین این سؤال که آیا دولت حق دارد وارد این مسئله (حجاب) شود یا نه که اگر حق‌الله بود، مسلما دولت می‌تواند ورود کند.

خیری بیان کرد: در فقه در مورد تازه مسلمانان مقداری در اعمال حکم فقهی اسلامی با رأفت و مهربانی بیشتر برخورد می‌شود یعنی هنوز به لحاظ اجتماعی در وجدان جمعی قرار نگرفته است اگرچه قرار گرفتن در جامعه اسلامی به عنوان علم تلقی شده و همین علم کافی است که او را جزء وجدان جمعی قرار دهد.

این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: پایه و اساس هویت فرد و بنیاد جامعه را عقیده و باور تشکیل می‌دهد، لذا باورها باید در فضای مناسب تولید و بیان شود و اشاعه یابد تا در اذهان افراد پذیرفته و مطلوب جلوه کند و این مهم نیازمند مستعدسازی اجتماعی است.

این محقق و پژوهشگر تصریح کرد: با توجه به جایگاه بنیادین نظام معرفتی در نظام اجتماعی اسلام، شناخت اسلام و ارزش‌های آن از اصول حاکمیت و مدیریت جامعه به شمار می‌رود و دین عقلا نمی‌تواند در برابر رهبری و مدیریت جامعه بی توجه باشد.

خیری با اشاره به نظریه استخلاف شهید صدر بیان کرد: این نظریه شامل دو بخش احساس مسئولیت و امانتداری است و براین اساس، اصل تکلیف‌مداری و مسئولیت‌پذیری و امانتداری و اصل رضایت الهی در ساحت‌های فکر، اراده و عمل همچنین اصل پویایی حرکت و تکامل مهمترین اصول حاکم بر رفتار فرد مسلمان در عرصه فردی و اجتماعی محسوب می‌شود.

وی با اشاره به انواع سنت‌های اجتماعی در قرآن گفت: برخی سنت‌های اجتماعی مختص مومنان است، مانند سنت هدایت، سنت آزمایش و سنت امداد مومنان. همچنین برخی از جنس سنت پیروزی نهایی حق بر باطل مانند سنت زیادت ضلالت، سنت تزئین اعمال، سنت املا و استدراج، سنت شکست از دشمنان، سنت ابتلاء به مصائب و سنت تسلط مجرمان و مترفان در قرآن کریم وجود دارد.

وی در تقسیم سنت‌های الهی به سه دسته مطلق، مشروط و موضوعی اظهار کرد: برخی از سنت‌های مطلق و موضوعی مانند سنت رحمت الهی، سنت هدایت عامه، تغییر مسئولیت انسان، ابتلاء و امتحان، اختیار و آزادی و اراده انسان و ... وجود دارند همچنین سنت‌هایی مانند سنت‌های اهتداء، سنت‌های انحراف، سنت‌های تغییر اجتماعی و سنت‌های تباهی و انحطاط جامعه از سننی هستند که مشروطند.

خیری با اشاره به راه‌های بیان سنت‌ها در قرآن تصریح کرد: بیان فکر کلی سنت‌های تاریخی، بیان سنت‌ها در خلال مصادیق، سفارش و تحریک به توجه به پدیده‌ها و اتفاقات تاریخی همچنین تبیین حرکت جوامع از سادگی به پیچیدگی و نقد دیدگاه حرکت دورانی و سیر جوامع در فرایندی چون مراحل دوران عمر یک موجود زنده و ... از جمله راه‌های بیان سنت در قرآن کریم است.